Datum:
Opname: zaterdag 26 maart 2022
Titel:
Column 1: Filosofie van de levenskunst, een kleine introductie
Auteur:
Hans de Brouwer (†)
Presentatie:
Judith Jansen
Luisteren:
Informatie
Column 1: Filosofie van de levenskunst, een kleine introductie. De tekst van de column staat hieronder vermeld.
Als ik terugdenk aan de jaren 2004 tot 2009 word ik niet vrolijk.
In die tijd was ik net gescheiden. Ik zag mijn dochter weinig; de omgangsregeling was een papieren vod, in de praktijk betekenisloos. Dat deed pijn. Verder kampte ik ook nog met mijn gezondheid.
Mijn adviespraktijk uit 1992, vooral HRM-klussen en arbeidsgerelateerde coachtrajecten, liep redelijk, maar daagde mij steeds minder uit.
Ik voelde me nét niet zielig, maar wel benadeeld, verongelijkt, uitgeblust en licht cynisch. Tot zover niets nieuws onder de zon, heel herkenbaar voor mannen van een bepaalde leeftijd.
Van goede vrienden kreeg ik -vers van de pers- het essay Maand van de Filosofie 2008, geschreven door Joep Dohmen. Een ogenschijnlijk simpel, goed leesbaar, en letterlijk opvallend klein boekje: het was immers een essay. Dohmen is emeritus hoogleraar wijsgerige en praktijkgerichte ethiek. Hij was verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek.
Dat essay kwam op het juiste ogenblik in mijn leven als een soort elixer, bleek achteraf.
Om te beginnen was filosofie niet mijn expliciete oriëntatie.
Ja, ik had De Wereld Van Sofie in mijn boekenkast staan, had gehoord van wat klassieke filosofen, vooral De Grote Drie, las voor mijn opleiding secundair werk van Sartre, wist iets van Nietzsche, maar dan hield het wel op. Hoewel ik geïnteresseerd was, vond ik filosofie ingewikkeld: moeilijke titels, dikke pillen, abstracte onderwerpen, oubollig taalgebruik, en vooral niet praktisch toepasbaar in mijn leven, althans op grond van wat ik tot dan toe af en toe eens had doorgebladerd…
Dat essay van Dohmen had om te beginnen al die intrigerende titel Het Leven Als Kunstwerk. Ik las dat deze ogenschijnlijke simpele titel verwijst naar een vraag van Michel Foucault: “Waarom is die lamp, dit huis wél een kunstwerk en mijn leven niet?”
Dus: “Waarom zou niet ieder van zijn leven een kunstwerk maken?”. Het was een equivalent van de constatering dat mensen meer tijd besteden aan het plannen van hun vakantie dan aan de vraag “wat wil ik met mijn leven?”.
Het boekje begon met het schetsen van de onbeschaamde neoliberale tijdgeest: Hoe overleven wij de vrijheid?
Enfin, dit is geen boekbespreking, maar mocht u weinig van filosofie weten en zoekt u een korte, transparant geschreven introductie, dan raad ik u dit geschrift aan.
De geschiedenis van de filosofie van de levenskunst door de eeuwen heen komen aan bod, zo ook: de christelijke levenskunst, levenskunst vanaf de renaissance, en vele onderwerpen en vele filosofen. Het is géén naslagwerk, wel een inspirerend boekje om je eigen weg te vinden in filosofie.
Er zijn binnen de filosofie allerlei stromingen, categorieën, indelingen te maken. Het is handig om te weten dat er een zogenaamde Continentale Filosofie en een Analytische Filosofie bestaat. De analytische filosofie is erg academisch, natuurkundig georiënteerd en houdt zich bezig met tijdruimtelijke, taalkundige en culturele contexten. Daarentegen is de continentale filosofie een indeling die geen vaste vooronderstellingen en vertrekpunten heeft.
De filosofie van de Klassieke Oudheid, waarop de filosofie van de levenskunst gebaseerd is door de herintroductie van Foucault begin jaren 80 van de vorige eeuw, gaat over heel herkenbare en wezenlijke onderwerpen in het leven van mensen, praktisch van aard, zoals: Wat is een goed leven? Hoe ga ik om met ziekte en dood? Hoe verhoud ik mij tot tijd (het leven is immers eindig: Memento Mori)? Wat zijn voor mij belangrijke deugden en waarden? In z’n algemeen gaat het om een stijlvol en waarachtig leven, het ontwikkelen van een houding hoe je je leven leeft. Zelfkennis en zelfbeheersing (hoe ga ik om met emoties?) zijn daarbij belangrijke thema’s.
Een andere filosofische indeling is die van: Fysica, Logica en Ethiek. Bij fysica komen vragen aan bod als “Hoe zit de wereld in elkaar (natuurkunde, de structuur van de materie, enz.)?”. Bij logica gaat het simpel gezegd over de vraag “hoe wij met elkaar communiceren”. En bij ethiek gaat het om vragen als “Hoe wij willen leven?”.
Filosofie van de levenskunst is geen kunst in de gangbare betekenis, en ook geen sluitende theorie. Het is een praktijk, een praktijk van moderne zelfzorg, van morele educatie. Het gaat, in de woorden van Foucault, om bestaansethiek: Hoe verhoud ik mij tot mezelf? Hoe moet ik leven? Wat is een goed leven? – zijn hierbij centrale vragen.
Ik leerde dat deze moderne zelfzorg een leerproces is dat je zelf structureert om richting aan je leven te geven. Met andere woorden: bewust in het leven te staan. Daarvoor is het van belang jezelf te kennen en niet voor de makkelijke weg te gaan.
Steeds meer ben ik mijn coachtrajecten gaan verrijken met elementen van de filosofie van de levenskunst, denk aan:
* Wat is ware kennis? (Het is niet voor niets FILO-sofie, liefde voor de waarheid, kennis, wijsheid),
* Hoe neem ik het heft in eigen handen? (Hierbij hoort het thema autonomie),
* Wat is voor mij een kwalitatief, substantieel leven? (Hierbij hoort het thema authenticiteit).
De filosofie van de levenskunst heeft mij en vele coachees inmiddels geholpen het leven richting te geven, anders tegen de wereld aan te kijken, en vooral om meer wijs te handelen.
Deze filosofie kent geen afgerond curriculum, het is een oneindig spannend proces van ontdekken, besluiten nemen, met jezelf in het reine komen. Het heeft mij veel gebracht en dat gun ik anderen ook.
Foucault leefde van 1926 tot/met 1984 en was vóór zijn herintroductie van de filosofie van de levenskunst een structuralist.
Ik eindig graag met een quote van Foucault:
“Je moet zorg dragen voor jezelf, zoals een boer zorgdraagt voor zijn akker en een koning voor zijn onderdanen.”
